ماڵپەڕى زەڕایەن نیوز

ماڵپەڕى زەڕايەن نيوز تايبەتە بەهەوا‌ڵ و ڕووداوە‌کاني سنوري زەڕايەن و شاره‌زوور

ژینگە و هۆکارەکانی پیسبوونی ژینگە

ژینگە چییە؟ جۆرەکانی پیس بوونی ژینگە چین؟

ژینگە ھەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە کە لە دەوروبەرمانن و کاریان تێدەکەین و کارمان تێدەکەن، ئەم کارتێکردنەش دەبێت بەشێوەیەکی ھاوسەنگ بێت و ئەگەر بەھۆی ھەر ھۆکارێک ئەو ھاوسەنگییە تێک چوو ئەوا جۆرە لاسەنگییەک لەنێوانیان ڕوودەدات ئەویش بریتییە لە پیس بوونی ژینگە، واتە ژینگە پیش دەبێت ئەگەر کارتێکردنی نێوان مرۆڤ و دەوروبەرەکەی ناھاوسەنگ بوو، بێگومان ئەو ژینگەیەی کە مرۆڤیشی تیادا دەژین لە چەندان جۆرە ماددەی جیاواز پێک دێت لەوانە ئاو، ھەوا، خاک، گژوگیا......و چەندان ماددەی تریش کە ھەریەکەیان لە پێک ھاتەی جیاواز پێک ھاتووە کە ھەریەکەیان کاریگەریەکی کیمیایی و فیزیاویان بەسەریەکتریەوە ھەیە. وە دیسان ئەم کاریگەریە کیمیایی و فیزیاییانە بە شێوەی ھاوسەنگ ئەگەر ئەو ھاوسەنگییە نەما ئەوا جۆرە مەترسییەک بۆ سەر ژیانی مرۆڤ دروست دەکات، بۆنموونە بەھۆی کاریگەریە فیزیاوییەکان پێک ھاتە ئاڵۆزەکەی ژێر زەوی کە پەستانێکی لەناودایە ئەگەر ئەو پەستانە لە ڕێژەی پەستانە ئاساییەکەی خۆی زیاتر بوو ئەوا دەبێتە ھۆی دروست بوونی بووکەلەرزە (Earth quakes) وەیاخود بەھۆی چەند ھۆکارێکی تری پلەی گەرمی دەبێتە ھۆی دروست بوونی بورکان، وە یاخود ئەگەربێت و ھێزی کێش کردنی زەوی لەرێژەی دیاریکراوی خۆی  زیادی کرد یاخود کەمی کرد ئەوا تێکڕای گەشتە ئاسمانیەکان و ژیان لەسەر زەوی دەوەستێت چوار جۆر پیس بوونی ژینگەمان ھەیە:
١) پیس بوونی ئاو:
ئەم جۆرەیان زۆر باوە دروست دەبێت بەھۆی فڕی دانی پاشەرۆو پاشماوە بۆناو ئاوی ڕووبارەکان و دەریاکان کە دەبێتە ھۆی پیس بوونی ئاوی سازگارو وای لێ بێت نەشێت بۆ خواردن و بەکارھێنانی مرۆیی و پیشەسازی و ئاژەڵی، ئەم پیس بوونەش پێک دێت لەپاشەرۆی شارەوانی (کەپێک دێت لە پاشماوەی ماڵان و پیشەسازیەکانی ناو شارو شۆشتنی شۆستەکان) وە پاشماوەی کشتوکاڵی کەپێک دێت لە پاشماوەی پەینی کیمیاوی و قڕکەرەکان، پاشماوەی نەوت و پیشەسازییە نەوتییەکان (رۆن و گریز) و ئاوی زێراب، ئەمانە ھەموویان کاتێک کە فڕآ دەدرێنە ناو سەرچاوە ئاوییەکان و چارەسەر ناکرێت دەبێتە ھۆی پیس بوونی جۆرێکی ژینگە ئەویش پیس بوونی ئاوە.
٢) پیس بوونی ھەوا:
ئەویش ڕوو دەدات بەھۆی زیادبوونی ژمارەو ڕێژەی گازەکان و خۆلڕ و تۆزو گەردو گەردیلەی بچووک لەبەرگی گازی کە زیان بە ڕووەک و مرۆڤ و گیانەوەر دەگەیەنێت. ھۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ دووکەڵی کارگەکان (پیشەسازی نەوت، کورەکان، کارگەی چیمەنتۆ، گەچ.....) ڕووداوی سروشتی بەتایبەتی گەردەلوولە گەورەکان کە لە بیابان و دەستە وشکەکان روودەدەن، زیادبوونی ژمارەی ئۆتۆمبێل و گازی دوائۆکسیدی کاربۆن لە ھەوادا زەنگێکی ترسناکە بۆپیس بوونی ھەوا بەشێوەیەکی جیھانی کە دەبێتە ھۆی توانەوەی چیا بەفرینەکانی جەمسەری باکور ئەویش دەبێتە ھۆی بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی دەریاکان.
٣) پیس بوونی خاک:
فرێدان و پەرتەوازە کردنی پاشماوەی شل یان ڕەق بەشێوەیەکی ھەرەمەکی بەناو خاک یاخود بەسەر خاکدا دەبێتە ھۆی پیس بوونی خاک و  کورت کردنەوەی تەمەنی ئەو خاکەو لەباربردنی، ئەمەش دروست دەبێت بەھۆی فڕآ دانی پاشماوە کیمیاییەکان یاخود زۆربەکارھێنانی ماددە قڕکەرەکان یاخود زۆر ئاودان بە ئاوی پیس وەکو ئاوی زێراب یاخود پاشماوەی (WC).
٤) پیس بوونی جەنجاڵی:
ئەویش بەھۆی زیادبوونی دانیشتوان و جەنجاڵییەوە دروست دەبێت بەھۆی زۆری ڕێژەی ئۆتۆمبێل و دەنگی زۆری کارگەکان و دەنگی فرۆکە گەورەکان و ئەم جۆرەیان کەمێک تایبەتمەندترە وەک لەوانی تر، چونکە تایبەتە بە شارە گەورەکانی وەک نیویۆرک و لۆس ئەنجلۆس و ھۆنگ کۆنگ.
وە سەبارەت بە ھەبوونی پیس بوون لە شاری ھەولێر، دوو جۆرمان ھەیە، بەڵام بەھۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان لەم پێنج ساڵەی دووایداو ھەروەھا زیادبوونی ژمارەی ئۆتۆمبێل و موەلیدە کارەباییەکان وادێن جۆری چوارەمیشیان بۆ پەیدا دەبێت، جۆری یەکەم لەشاری ھەولێر پیس بوونی ئاوە، کە دەرکەوتووە بەھۆی پشکنینی ئاوی بیرەکان لە شاری ھەولێرو دەوروبەری ئەویش بەھۆی ئیھمالیەوە یان نەزانینە، کەتایبەتە بەچارەسەرکردنی ئاوی زێراب، چونکە بەتوندوتیژینەوە دەرکەوتووە کە ئاوی چەند بیرێک کاریگەری ئاوی زێرابی لەسەرە ئەویش بەتایبەتی لەگوندی توڕەق و عارەب کەند، چونکە ئاوی زێرابی ھەولێر لەو شوێنەوە دەچێتە ناو زێی گەورە کە توێژینەوەکان دەریان خستووە کە کاریگەری ھەیە لەسەر ئاوی ئەو زێیە، چونکە رۆیشتنی ئاوی زێراب بەو شێوەیە بەڕاستی  کاریگەریەکی زۆر خراپی ھەیە لەسەر خاکی ئەو ناوچەیە، چونکە ئەو ئاوە بەشێوەیەکی بەرچاوو وەک تاکە سەرچاوەیەک بۆ ئاودانی سەوزەو میوە بەکاری دێنن وە ھەروەھا بۆ ئاودانی ئاژەڵی کە ئەمەش وادەکات کەبەشێوەیەک لەشێوەکان کاریگەری زۆری بەسەر ژیانی خەڵکەوە بێت، بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەھۆی خواردنی بەرھەمە ڕووەکیەکانی ئەم ئاوە وەک سەوزە، پیاز، گێزەر،........ھتد، یاخود بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ئەویش بەھۆی زنجیرەی خۆراکی کە بریتییە لە خواردنی گۆشت ئەو ئاژەڵانەی کە ئەم ئاوە دەخۆنەوە، کە دەبێتە ھۆی زیادبوونی کانزا قورسەکانی گۆشتی ئەو ئاژەلڕ و پەلەوەرانەو دەبێتە ھۆی زیادبوونی لەناو لەشمان لەڕێگەی خواردنیانەوە، ھەروەھا زیادبوونی ژمارەی بەکتریاو ڤایرۆسە زیان بەخشەکان لە لەشمان کەدەبێتە ھۆی زیادبوونی نەخۆشی شێرپەنجە بەتایبەتی لەشاری ھەولێر، وە جۆری دووەمی پیس بوون کەبوونی ھەیە لە شاری ھەولێر ئەویش پیس بوونی ھەوایە، بەھۆی زیادبوونی رۆژ بە رۆژی ژمارەی ئۆتۆمبێل و پیشەسازی سووک و (توانەوەی لاستیک) و زیادبوونی ژمارەی موەلیدەی کارەبایی، و بوونی ژمارەیەکی زۆر کسارەی بەرد لەشوێنێکی ناگونجاو لەشاری ھەولێر کە دەکەوێتە خۆرئاوای شاری ھەولێر، وە ھەروەھا سووتاندنی نابەجێی پاشماوە ڕەقەکان لەشوێنی نەشیاو، چونکە سوتاندنیان دەبێتە ھۆی دروست بوونی چەندین گازو غوبار بۆ ناو ھەواوە، ئێمە ھەموومان دەزانین کە کەش و ھەوای عێراق بەگشتی کاریگەرە بەکەش و ھەوای دەریای سپی ناوەڕاست، بۆیە ئاراستەی با لە شاری ھەولێر لەزۆربەی وەرزەکانی ساڵدا لە خۆرئاوای شارەوە دەڕوات بۆ خۆرھەڵاتی شارەکە کە تەمەنی دەبێتە ھۆی رۆیشتنی دوکەلڕ وتۆزو غوباری پاشماوەی سوتاوەکانی دەوری شار بە سەر شارەکەدا، وە پێویستە لەکاتی سوتاندنی پاشماوەکان یاخود کسارە بەردینەکان ڕەچاوی ئاراستەی با بکرێت و وە ھەروەھا ھۆکارێکی تری پیس بوونی ھەوا بریتییە لە جۆری بەنزینی بەکارھێنراو لەلایەن ئۆتۆمبێلەوە، چونکە پێویستە ئەو بەنزینەی کە بۆ ئۆتۆمبێل بەکاردەھێنرێت نابێت بەھیچ ڕێژەیەک کانزایی قور قوشمی تێدابێت، چونکە زیادکردنی ڕێژەی قورقوشم دەبێتە ھۆی زوو سوتانی بەنزینکە، بەڵام دوو کەڵێکی زۆرتر دەکات، چاکترین ڕێگای بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە بریتییە لەزیادکردنی بەرگی ڕووەکی (Vegil cover) لە ناوەوەی شاری ھەولێرو لە دەرەوەی شار کە وەکو فلتەرێک کاردەکات بۆ پاککردنەوەی ھەوای شارو زیادکردنی ڕێژەی ئۆکسجین لەھەوا.
پێویستە ھەموومان کاربکەین لەپێناو تەندروست ڕاگرتنی ئەو ژینگەیەی کەتیایدا دەژین، وە لەسەرحکومەتیش پێویستە کە گرنگیەکی زیاتر بدات بە ژینگەو ھەموو جۆرە ئامێرێکی نوآ بھێنن بۆ ئەوەی ئاو و ھەوا پاک بکاتەوە وە ئەوەی گوآ بیستی بووم کە پێنج ئامێری پاککردنەوەی ھەوا گەیشتوونە کە ھەریەکەیان دەتوانێت ھەوای شارێک پاک بکاتەوە بەو ھیوایەین کە بە زووترین کات ئەم ئامێرانە بکەونەکار، چونکە ھەروەکو ھەستی پآ  دەکرێت ھەوای شار تاڕادەیەک پیس بوونی بەخۆیەوە بینیوە زیانەکانی بەزەقی دەبینرێت چاکترین نموونەش زیادبوونی ڕێژەی نەخۆشی شێرپەنجەیە، وە لەسەر ھاوڵاتیانیش پێویستە ھەماھەنگی یەکتر بکەن لە پاراستنی ژینگەو بەشێوەیەکی ھەڕەمەکی پاشماوەکانیان لەھەموو شوێنێک فرآ نەدەن بەتایبەتی لەسەر زەوی و نزیک ئاوی ڕووبارو دەریا، چونکە (ا) گم لە پاشماوەی زبلڕ دەتوانێت (١) ملیۆن سم دوجا ئاوی دەریا پیس بکات. وە پێویستە حکومەت و خاوەن کارگە پیشەسازیەکان ڕەچاوی سوتاندنی پاشماوەکانیان بکەن و لە شوێنی وا بسوتێنرێت کە ھەزار مەتر زیاتر دووربێت لە ئاو وە لە شوێنەی کە پاشماوەکەی تیادا دەسوتێنرێن دەبێت بەچەند ھەزار مەترێکیش نەگات بە ئاو بۆئەوەی نەبێتە ھۆی پیس بوونی ئاوی ژێر زەوی، وە پێویستە ژینگەیی بەسەر ھاوڵاتیان بڵاوبکاتەوە بۆئەوەی بەشێوەیەکی زانستی مامەڵە لەگەلڕ ژینگەدا بکرێت و چاکترین ڕێگا بۆ ئەمە کەرتی پەرورەدەو فێرکردنە وە بابەتەکانی ژینگەیی بچنە ناو پرۆگرامی خوێندن و قوتابی فێر بکرێت کە چۆن ژینگە بپارێزن و بەپاکی ڕای بگرن.

 

ب?اوکردن?و?