شافیعی و ئاینزاكەی وەك بەشدار لەتەعریبی كورددا
یاسین تەها
راگری یەكەمی مێژوونوسانی كورد میر شەرەفخانی بەدلیسی لەسەدەی شازدەی زانینیدا پێداگریی كردووە لەسەر ئەوەی "هەموو نەتەوەی كورد پەیڕەوی لەئاینزای ئیمام شافیعی (سوننە) دەكەن لەدینداریدا"، بەڵام هەندێ توێژینەوەی نوێ پێیانوایە شافیعییەكان دەوروبەری 60% سەرجەم خەڵكی كورد پێكدەهێنن كە ئەمیش هەر زۆرینەی ڕەها دەكات بەلەبەرچاوگرتنی ئەو فرەییەی كە لەئاین وئاینزاكانی ناو كورددا هەیە، بەمدواییانەش هەندێ كەس ئەم وابەستەییەی كوردیان بەئاینزای شافیعییەوە بەهۆكاری كاڵبونەوەی ئینتیمای نەتەوەیی لای موسوڵمانی كورد دایە قەڵەم بەبەڵگەی ئەوەی گوایە "ئیمام شافیعی یەكێكە لەوانەی پەرەی بەدەمارگیریی عەرەبی داوە"!.
ئیمام شافیعی كە ناوی (محمدی كوڕی ئیدریسە) لەبنەماڵەی عەبدولموتەلیبی مەككەیی باپیری پێغەمبەری ئیسلامە (د.خ)، باپیریشی (شافیع) یەكێك بووە لەهاوەڵەكان (صحابة)، ئەم پێشەوا شەرعزانە، لەبەغدا شیكارو ڕاڤەكانی خۆی بۆ دەقەكان لەسەر شێوازێكی تایبەت و جیاوازتر لەپێشەواكانی پێش خۆی ئاشكراكردووە، دواتر لەوڵاتی میسر پەرەی پێداوەو پێداچوونەوەی بۆ كردوەو وەكو ئاینزایەكی سەربەخۆ نەخشاندوویەتی، لەم گەشتە یەكجارییەشیدا بۆ میسر بەناوچە كوردنشینەكانی هەرێمی جەزیرە (باكوری كوردستان) گوزەریكردوەو بەقسەی بەیهەقی ماوەیەكیش لەشاری نسێبین ماوەتەوە، بەڵام هیچ ئاماژەو گێڕانەوەیەكی مێژوییی لەبەردەستدا نییە لەسەر پەیوەندیكردنی هیچ زاناو فەقێیەكی كورد بەم پێشەوایەوە، بۆیە وادیارە لەژیانی ئیمام شافیعی خۆیدا (204ك/819ز مردووە) ئاینزاكەی لەناو كورددا شوێنكەوتەو لایەنگری ئەوتۆی پەیدا نەكردوە.
نیمچە كۆدەنگییەك لەناو مێژوونوسان و توێژەراندا هەیە كە ئاینزای شافیعی لەسەدەی چوارەمی كۆچی/ دەیەمی زاینی و لەرێگای میسرەوە بەشێوەیەكی بەرچاو گەشتووە بەناوچە كوردنشینەكانی سەر بە قەڵەمڕەویی دەوڵەتی عەبباسی، دواتریش لەسەردەستی ئەیوبییەكان و سوڵتان سەلاحەدین (589ك/1193ز مردووە) لەزۆربەی شارە گەورەو ئاوەدانەكانی كوردستاندا بوەتە پرۆگرامی خوێندنی حوجرەی مزگەوت و خوێندنگا ئاینییەكان و یاساو رێسای دادگاكان، بەو پێیەی كە ئاینزایەكی میانڕەوو كۆكەرەوەی زۆربەی قووتابخانە ئیسلامییەكانی ئەوكاتە بووەو لێكدراوی هەردوو قوتابخانەی ڕا (رأی) و فەرموودە (حدیث) بووە، كە یەكەمیان رێبازی بیركردنەوەی حەنەفییەكانی عێراق و دووەمیان رێبازی بیركردنەوەی مالیكییەكانی حیجاز بوە. سەر باری ئەم تایبەتمەندییە چاك و ئیجابیەش كە خۆی لەگشتگیریی و دەوڵەمەندیدا دەبینێتەوە، ئەم ئاینزایە وەك هەر هەوڵێكیتری مرۆڤ و هەر قوتابخانەیەكیتری شەرعزانی بەدوور نییە لەئاڵۆسكان و رەخنە، لەم ڕوەوە دەگێڕنەوە كە مەلای گەورەی كۆیی وتویەتی "فیقهی شافیعی ئەوەندە ئاڵۆزە بەكەڵكی ئەوە نایەت تەنانەت ژنێكیشی پێ مارە ببڕیت".
جگە لەم رەخنەی مەلای گەورە كە پەیوەستە بەسەختی مەرجەكانی ئەو كەسەی دەبێتە شایەتی ژن مارەبڕین لەفیقهی شافیعیدا (ئیسلامەتی، باڵغبوون، عاقڵی، ئازادیی، دادگەریی: نەبوونی تاوانی گەورە، بەردەوام نەبوون لەسەر گوناهی بچوك، پاكێتی ژیانی پەنهانیی، دان بەخۆداگرتن لەكاتی توڕەیی، پارێزگاریكردن لەكەسایەتی و جوامێریی"، بەمدواییانەش هەندێ لەبەشدارانی چالاكییەكانی رێكخراوی "دابڕان" لەسلێمانی رەخنەو تۆمەتی ئەوەيان ئاراستةى ئاينزاى شافيعى كرد كە هۆكارێك بووە بۆ كاڵكردنەوەی هەستی كوردایەتی و زاڵكردنی پیرۆزكردنی زمانی عەرەب لەناو نەتەوەی كورددا چونكە لەچەند جێگایەكدا ئیمام شافیعی نكوڵی دەكات لەبوونی وشەی عەجەمی لەقورئانداو لەوتەیەكیتریدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە عەرەبی زمانی پەسەندكراوی یەكەمە و دەڵێت "هەركەس دەتوانێت عەرەبی فێر ببێت، دەبێ هەوڵی بۆ بدات..."
جگە لەرەخنە فیقهییەكان كە بابەتی شەرعزانەكانەو وردەكاریی و لق و پۆپی زۆری هەیە، ئەو بۆچوونانەی پابەندیی كورد بەئاینزای شافیعییەوە بەهۆكاری تەعریب لەكوردستاندا دەدەنە قەڵەم جۆرێك لەپەلەپڕوزەیی و خێرایی و بگرە رواڵەتیبونیشیان لەحوكمدان پێوە دیارە، چونكە ئاینزای شافیعی هەر لەسەدەی چوارەمی كۆچییەوە/ دەیەمی زاینی كە گەشتوە بەكوردستان تائێستاش هۆیەكی سەرەكیی جیاكەرەوەی شوناسی ئاینی كوردە لەدەوروبەرە شیعەو سوننە (حەنەفی) یەكەی، لەزۆربەی سەرچاوە مێژوییی و ئاینییە كۆن و نوێیەكانیشدا باس لەوەكراوە كە كورد ئیسلامیان قبوڵ كردوە بەئاینی خۆیان و لەوردەكاریی ئیسلامەتیشدا پەیڕەویكردنی فیقهی شافیعیان هەڵبژاردووە، ئەمە لەكاتێكدا تێكڕای خەلیفەكانی دەوڵەتی عەبباسی لەسەردەمی حوكمی خەلیفە هارونە ڕەشیدەوە (193ك/809 ز مردووە) تا كۆتایی دەوڵەتەكەیان (656ك/1258ز) بەهەموو هێزو توانایانەوە پشتیوانییان لەئاینزای حەنەفی دەكرد و وەكو ئاینزای فەرمی دەوڵەت مامەڵەیان لەگەڵ دەكرد، بوەیهییەكان كە لەسەدەكانی چوارو پێنجی كۆچی/دەو یازدەی زاینی حوكمڕانیی ئێران و عێراق و شام و نیوە دورگەی عەرەبیان كردوە شیعە بوون، هەرچی سەلجوقییە توركەكانی دراوسێی كوردیش هەیە كە لەسەدەی پێنجی كۆچیدا/ یازدەی زاینی كۆتاییان بەحوكمی میرنشینە كوردییەكان هێنا، سوننەی حەنەفی بوون، بەڵام موسوڵمانانی كورد هەر بەشافیعی مانەونەتەوەو هەردوو میری كورد بەدری كوڕی حەسنەوی (405ك/1014ز كوژراوە) لەهەرێمی چیاو شارەزوور، نەسرولدەولەی مەروانی (453ك/1061ز مردووە) لەهەرێمی جەزیرە ئەوپەڕی ئاسانكاریی و یارمەتییان بۆ رێبەرانی شافیعی مەزهەب فەراهەم كردوە، بەپێچەوانەی خواستی خەلیفەكانی عەبباسی و حوكمڕانە بوەیهی و سەلجوقییەكانەوە، بەهۆی ئەم بارودۆخانەو هەندێ هۆكاریترەوە كورد تا ئێستا پارێزگارییان لەم بژاردەی خۆیان و لەم میراتەی ئەیوبییەكان كردووە، دەكرێت ئەم خاڵەش وەك ئاماژەیەكی بەهێزی تایبەتمەندێتی و ماڵ جودایی كورد لەچەرخی عەبباسیدا بدرێتە قەڵەم كە چەرخی ئاڵۆسكان و فرەیی و جۆراوجۆرێتی ئاین و ئاینزاكانە.
لەلایەكیترەوە ناكرێت پێداگریی ئیمامی شافیعی وەكو یەكێك لەپایە دیارو سەرەكییەكانی قورەیش و هۆزی بەنی هاشم لەسەر زەروورەتی دەستگرتن بەزمانی عەرەبی كە زمانی قورئان و فەرموودەیە وەكو هۆكارێكی سەرەكیی تەعریب لەناو كورددا لێكبدرێتەوە، لەكاتێكدا بەپێی بەڵگەو گێڕانەوە مێژوییەكان چەندین هۆزو كەسایەتی دیاری كورد لەسەدەكانی ناوەڕاستدا لەبەر سودو كەڵكی سیاسی و ئابوووری و كۆمەڵایەتی، نەك زمان بەڵكە رەچەڵەكی خۆشیان گۆڕیوە بۆ سەر نەتەوەی عەرەب و هەندێكیشیان پێشبڕكێیان بووە بۆ ئەوەی هەرچۆن بووەو بەهەر نرخێك بووە رەچەڵەكی خۆیان بەشەجەرەی ئالوبەیتەوە پەیوەست بكەنەوە (بڕوانە الكرد وفرضیة أصلهم العربی موحسین سەیدا).
بەگریمانەی ئەوەشی كە پێشەوا شافیعی كەسێكی دەمارگیربووبێت بۆ نەتەوەكەی و زمانی ئاینەكەی كە زمانی عەرەبییە، ئەمە بەمانای ئەوە نایەت كوردی شوێنكەوتەی ئاینزاكەی لەسەر قسەی ئەم پێشەوایە دەستبەرداری نەتەوەو زمانی دایكی خۆیان بووبن كە زمانی كوردییە، چونكە لەهەندێ پرس و جومگەیی ئاینی گرنگتر لەوەدا شافیعی مەزهەبەكانی كوردستان بەپێچەوانەی راو خواستەكانی ئیمام شافیعییەوە رەفتاریان كردوە، بۆ نمونە ئەم پێشەوایە دانانی پرسەو گێڕانی مەراسیمی پرسە بەشەرعی نازانێت، كەچی لەناو كورددا زۆر باوە، دژی وەرگرتنی پارەیە لەسەر قورئانخوێندن و بەحەرامی داناوەو ئیمامی نەوەوی لە (منهاج) دا دەڵێت "لەمەزهەبی شافیعیدا وا بەناوبانگە پاداشتی قورئان ناگاتە مردوو" كەچی سەواو مامەڵەی قورئانی پرسەو سەرقەبران بەشێكە لەكلتورو نەرێتە باوەكانی ناو كورد، لەسەردەمەكانی دواتری كۆچی ئیمام شافیعیدا زۆرێك لەكورد لەبیروباوەڕدا شوێن قوتابخانەی ئەشعەریی كەوتوون و لەسلوكدا چونەتە سەر رێچكەی تەسەوف كە هیچیان بەشێك نەبوون لەبژاردەو پەسەندكراوی خودی ئیمام شافیعی خۆی، كاتێكیش لەپەیداكردنی شایەتی مارەبڕیندا بەپێی ستانداردی ئاینزای شافیعی كێشەیان بۆ دروستبووە، لایانداوە لێی و پەیڕەوییان لەئاینزاكانیتر كردوە كە هێندەی ئاینزای شافیعی هەڵوێستە لەسەر كارنامەی شایەتی مارەبڕین ناكەن، كە سەفەری حەجیشیان كردوەو كەوتوونەتە نێو قەرەباڵغیی و ناڕەحەتی پەیڕەوییان لەئاینزای حەنەفی كردوە كە بەهۆی بەریەككەوتنی دەستی ژن و پیاوی نامەحرەمەوە دەستنوێژ شۆردنەوە بەپێویست نازانێت، ئیتر نازانرێت بۆچی ئەبێ لەتەعریبدا بەقسەی شافیعییان كردبێت، بەتایبەت كە بۆچوونەكەی شافیعی لەبارەی زمانی عەرەبییەوە پاڵپشتكراو نییە بەهیچ دەقێكی قورئان و سوننەت كە دوو سەرچاوە نەگۆڕو بنەڕەتییەكەی شەرعن؟! ئەمە جگە لەوەی هەر خودی ئیمام شافیعی خۆی لەدوای وتەكانی لەسەر گرنگیی زمانی عەرەبی دەڵێت ""ئەمەش ناكاتە ئەوەی قسەكردن بەعەجەمی حەرام بێت".
یاسین تەها
راگری یەكەمی مێژوونوسانی كورد میر شەرەفخانی بەدلیسی لەسەدەی شازدەی زانینیدا پێداگریی كردووە لەسەر ئەوەی "هەموو نەتەوەی كورد پەیڕەوی لەئاینزای ئیمام شافیعی (سوننە) دەكەن لەدینداریدا"، بەڵام هەندێ توێژینەوەی نوێ پێیانوایە شافیعییەكان دەوروبەری 60% سەرجەم خەڵكی كورد پێكدەهێنن كە ئەمیش هەر زۆرینەی ڕەها دەكات بەلەبەرچاوگرتنی ئەو فرەییەی كە لەئاین وئاینزاكانی ناو كورددا هەیە، بەمدواییانەش هەندێ كەس ئەم وابەستەییەی كوردیان بەئاینزای شافیعییەوە بەهۆكاری كاڵبونەوەی ئینتیمای نەتەوەیی لای موسوڵمانی كورد دایە قەڵەم بەبەڵگەی ئەوەی گوایە "ئیمام شافیعی یەكێكە لەوانەی پەرەی بەدەمارگیریی عەرەبی داوە"!.
ئیمام شافیعی كە ناوی (محمدی كوڕی ئیدریسە) لەبنەماڵەی عەبدولموتەلیبی مەككەیی باپیری پێغەمبەری ئیسلامە (د.خ)، باپیریشی (شافیع) یەكێك بووە لەهاوەڵەكان (صحابة)، ئەم پێشەوا شەرعزانە، لەبەغدا شیكارو ڕاڤەكانی خۆی بۆ دەقەكان لەسەر شێوازێكی تایبەت و جیاوازتر لەپێشەواكانی پێش خۆی ئاشكراكردووە، دواتر لەوڵاتی میسر پەرەی پێداوەو پێداچوونەوەی بۆ كردوەو وەكو ئاینزایەكی سەربەخۆ نەخشاندوویەتی، لەم گەشتە یەكجارییەشیدا بۆ میسر بەناوچە كوردنشینەكانی هەرێمی جەزیرە (باكوری كوردستان) گوزەریكردوەو بەقسەی بەیهەقی ماوەیەكیش لەشاری نسێبین ماوەتەوە، بەڵام هیچ ئاماژەو گێڕانەوەیەكی مێژوییی لەبەردەستدا نییە لەسەر پەیوەندیكردنی هیچ زاناو فەقێیەكی كورد بەم پێشەوایەوە، بۆیە وادیارە لەژیانی ئیمام شافیعی خۆیدا (204ك/819ز مردووە) ئاینزاكەی لەناو كورددا شوێنكەوتەو لایەنگری ئەوتۆی پەیدا نەكردوە.
نیمچە كۆدەنگییەك لەناو مێژوونوسان و توێژەراندا هەیە كە ئاینزای شافیعی لەسەدەی چوارەمی كۆچی/ دەیەمی زاینی و لەرێگای میسرەوە بەشێوەیەكی بەرچاو گەشتووە بەناوچە كوردنشینەكانی سەر بە قەڵەمڕەویی دەوڵەتی عەبباسی، دواتریش لەسەردەستی ئەیوبییەكان و سوڵتان سەلاحەدین (589ك/1193ز مردووە) لەزۆربەی شارە گەورەو ئاوەدانەكانی كوردستاندا بوەتە پرۆگرامی خوێندنی حوجرەی مزگەوت و خوێندنگا ئاینییەكان و یاساو رێسای دادگاكان، بەو پێیەی كە ئاینزایەكی میانڕەوو كۆكەرەوەی زۆربەی قووتابخانە ئیسلامییەكانی ئەوكاتە بووەو لێكدراوی هەردوو قوتابخانەی ڕا (رأی) و فەرموودە (حدیث) بووە، كە یەكەمیان رێبازی بیركردنەوەی حەنەفییەكانی عێراق و دووەمیان رێبازی بیركردنەوەی مالیكییەكانی حیجاز بوە. سەر باری ئەم تایبەتمەندییە چاك و ئیجابیەش كە خۆی لەگشتگیریی و دەوڵەمەندیدا دەبینێتەوە، ئەم ئاینزایە وەك هەر هەوڵێكیتری مرۆڤ و هەر قوتابخانەیەكیتری شەرعزانی بەدوور نییە لەئاڵۆسكان و رەخنە، لەم ڕوەوە دەگێڕنەوە كە مەلای گەورەی كۆیی وتویەتی "فیقهی شافیعی ئەوەندە ئاڵۆزە بەكەڵكی ئەوە نایەت تەنانەت ژنێكیشی پێ مارە ببڕیت".
جگە لەم رەخنەی مەلای گەورە كە پەیوەستە بەسەختی مەرجەكانی ئەو كەسەی دەبێتە شایەتی ژن مارەبڕین لەفیقهی شافیعیدا (ئیسلامەتی، باڵغبوون، عاقڵی، ئازادیی، دادگەریی: نەبوونی تاوانی گەورە، بەردەوام نەبوون لەسەر گوناهی بچوك، پاكێتی ژیانی پەنهانیی، دان بەخۆداگرتن لەكاتی توڕەیی، پارێزگاریكردن لەكەسایەتی و جوامێریی"، بەمدواییانەش هەندێ لەبەشدارانی چالاكییەكانی رێكخراوی "دابڕان" لەسلێمانی رەخنەو تۆمەتی ئەوەيان ئاراستةى ئاينزاى شافيعى كرد كە هۆكارێك بووە بۆ كاڵكردنەوەی هەستی كوردایەتی و زاڵكردنی پیرۆزكردنی زمانی عەرەب لەناو نەتەوەی كورددا چونكە لەچەند جێگایەكدا ئیمام شافیعی نكوڵی دەكات لەبوونی وشەی عەجەمی لەقورئانداو لەوتەیەكیتریدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە عەرەبی زمانی پەسەندكراوی یەكەمە و دەڵێت "هەركەس دەتوانێت عەرەبی فێر ببێت، دەبێ هەوڵی بۆ بدات..."
جگە لەرەخنە فیقهییەكان كە بابەتی شەرعزانەكانەو وردەكاریی و لق و پۆپی زۆری هەیە، ئەو بۆچوونانەی پابەندیی كورد بەئاینزای شافیعییەوە بەهۆكاری تەعریب لەكوردستاندا دەدەنە قەڵەم جۆرێك لەپەلەپڕوزەیی و خێرایی و بگرە رواڵەتیبونیشیان لەحوكمدان پێوە دیارە، چونكە ئاینزای شافیعی هەر لەسەدەی چوارەمی كۆچییەوە/ دەیەمی زاینی كە گەشتوە بەكوردستان تائێستاش هۆیەكی سەرەكیی جیاكەرەوەی شوناسی ئاینی كوردە لەدەوروبەرە شیعەو سوننە (حەنەفی) یەكەی، لەزۆربەی سەرچاوە مێژوییی و ئاینییە كۆن و نوێیەكانیشدا باس لەوەكراوە كە كورد ئیسلامیان قبوڵ كردوە بەئاینی خۆیان و لەوردەكاریی ئیسلامەتیشدا پەیڕەویكردنی فیقهی شافیعیان هەڵبژاردووە، ئەمە لەكاتێكدا تێكڕای خەلیفەكانی دەوڵەتی عەبباسی لەسەردەمی حوكمی خەلیفە هارونە ڕەشیدەوە (193ك/809 ز مردووە) تا كۆتایی دەوڵەتەكەیان (656ك/1258ز) بەهەموو هێزو توانایانەوە پشتیوانییان لەئاینزای حەنەفی دەكرد و وەكو ئاینزای فەرمی دەوڵەت مامەڵەیان لەگەڵ دەكرد، بوەیهییەكان كە لەسەدەكانی چوارو پێنجی كۆچی/دەو یازدەی زاینی حوكمڕانیی ئێران و عێراق و شام و نیوە دورگەی عەرەبیان كردوە شیعە بوون، هەرچی سەلجوقییە توركەكانی دراوسێی كوردیش هەیە كە لەسەدەی پێنجی كۆچیدا/ یازدەی زاینی كۆتاییان بەحوكمی میرنشینە كوردییەكان هێنا، سوننەی حەنەفی بوون، بەڵام موسوڵمانانی كورد هەر بەشافیعی مانەونەتەوەو هەردوو میری كورد بەدری كوڕی حەسنەوی (405ك/1014ز كوژراوە) لەهەرێمی چیاو شارەزوور، نەسرولدەولەی مەروانی (453ك/1061ز مردووە) لەهەرێمی جەزیرە ئەوپەڕی ئاسانكاریی و یارمەتییان بۆ رێبەرانی شافیعی مەزهەب فەراهەم كردوە، بەپێچەوانەی خواستی خەلیفەكانی عەبباسی و حوكمڕانە بوەیهی و سەلجوقییەكانەوە، بەهۆی ئەم بارودۆخانەو هەندێ هۆكاریترەوە كورد تا ئێستا پارێزگارییان لەم بژاردەی خۆیان و لەم میراتەی ئەیوبییەكان كردووە، دەكرێت ئەم خاڵەش وەك ئاماژەیەكی بەهێزی تایبەتمەندێتی و ماڵ جودایی كورد لەچەرخی عەبباسیدا بدرێتە قەڵەم كە چەرخی ئاڵۆسكان و فرەیی و جۆراوجۆرێتی ئاین و ئاینزاكانە.
لەلایەكیترەوە ناكرێت پێداگریی ئیمامی شافیعی وەكو یەكێك لەپایە دیارو سەرەكییەكانی قورەیش و هۆزی بەنی هاشم لەسەر زەروورەتی دەستگرتن بەزمانی عەرەبی كە زمانی قورئان و فەرموودەیە وەكو هۆكارێكی سەرەكیی تەعریب لەناو كورددا لێكبدرێتەوە، لەكاتێكدا بەپێی بەڵگەو گێڕانەوە مێژوییەكان چەندین هۆزو كەسایەتی دیاری كورد لەسەدەكانی ناوەڕاستدا لەبەر سودو كەڵكی سیاسی و ئابوووری و كۆمەڵایەتی، نەك زمان بەڵكە رەچەڵەكی خۆشیان گۆڕیوە بۆ سەر نەتەوەی عەرەب و هەندێكیشیان پێشبڕكێیان بووە بۆ ئەوەی هەرچۆن بووەو بەهەر نرخێك بووە رەچەڵەكی خۆیان بەشەجەرەی ئالوبەیتەوە پەیوەست بكەنەوە (بڕوانە الكرد وفرضیة أصلهم العربی موحسین سەیدا).
بەگریمانەی ئەوەشی كە پێشەوا شافیعی كەسێكی دەمارگیربووبێت بۆ نەتەوەكەی و زمانی ئاینەكەی كە زمانی عەرەبییە، ئەمە بەمانای ئەوە نایەت كوردی شوێنكەوتەی ئاینزاكەی لەسەر قسەی ئەم پێشەوایە دەستبەرداری نەتەوەو زمانی دایكی خۆیان بووبن كە زمانی كوردییە، چونكە لەهەندێ پرس و جومگەیی ئاینی گرنگتر لەوەدا شافیعی مەزهەبەكانی كوردستان بەپێچەوانەی راو خواستەكانی ئیمام شافیعییەوە رەفتاریان كردوە، بۆ نمونە ئەم پێشەوایە دانانی پرسەو گێڕانی مەراسیمی پرسە بەشەرعی نازانێت، كەچی لەناو كورددا زۆر باوە، دژی وەرگرتنی پارەیە لەسەر قورئانخوێندن و بەحەرامی داناوەو ئیمامی نەوەوی لە (منهاج) دا دەڵێت "لەمەزهەبی شافیعیدا وا بەناوبانگە پاداشتی قورئان ناگاتە مردوو" كەچی سەواو مامەڵەی قورئانی پرسەو سەرقەبران بەشێكە لەكلتورو نەرێتە باوەكانی ناو كورد، لەسەردەمەكانی دواتری كۆچی ئیمام شافیعیدا زۆرێك لەكورد لەبیروباوەڕدا شوێن قوتابخانەی ئەشعەریی كەوتوون و لەسلوكدا چونەتە سەر رێچكەی تەسەوف كە هیچیان بەشێك نەبوون لەبژاردەو پەسەندكراوی خودی ئیمام شافیعی خۆی، كاتێكیش لەپەیداكردنی شایەتی مارەبڕیندا بەپێی ستانداردی ئاینزای شافیعی كێشەیان بۆ دروستبووە، لایانداوە لێی و پەیڕەوییان لەئاینزاكانیتر كردوە كە هێندەی ئاینزای شافیعی هەڵوێستە لەسەر كارنامەی شایەتی مارەبڕین ناكەن، كە سەفەری حەجیشیان كردوەو كەوتوونەتە نێو قەرەباڵغیی و ناڕەحەتی پەیڕەوییان لەئاینزای حەنەفی كردوە كە بەهۆی بەریەككەوتنی دەستی ژن و پیاوی نامەحرەمەوە دەستنوێژ شۆردنەوە بەپێویست نازانێت، ئیتر نازانرێت بۆچی ئەبێ لەتەعریبدا بەقسەی شافیعییان كردبێت، بەتایبەت كە بۆچوونەكەی شافیعی لەبارەی زمانی عەرەبییەوە پاڵپشتكراو نییە بەهیچ دەقێكی قورئان و سوننەت كە دوو سەرچاوە نەگۆڕو بنەڕەتییەكەی شەرعن؟! ئەمە جگە لەوەی هەر خودی ئیمام شافیعی خۆی لەدوای وتەكانی لەسەر گرنگیی زمانی عەرەبی دەڵێت ""ئەمەش ناكاتە ئەوەی قسەكردن بەعەجەمی حەرام بێت".
ئاینزای شافیعی
سێیەم ئاینزای فیقهی سوننەكانە لەرووی سەرهەڵدانی مێژوییەوە لەدوای ئاینزاكانی ئەبو حەنیفەو ئیمام مالیك، ئەم ئاینزایە لەژیانی ئیمام شافیعیدا و لەنێوان ساڵانی (150_ 204ك/767 _819ز) سەریهەڵداوەو بەچەند قۆناغێكدا گوزەریكردوە تا شوناسی تایبەتی خۆی كامڵكردووە، هیچ مەرجیش نییە هەرچی ڕاوبۆچوونی ناو ئاینزاكە هەیە تەریب و هاوتابێت لەگەڵ ڕاوبۆچوونەكانی ئیمام شافیعی دامەزرێنەردا، بەڵام بنەماكانی ئاینزاكەو شێوازەكانی بەڵگەهێنانەوەو هەڵهێنجانی حوكم لای هەموو زاناكانی ئەم ئاینزایە یەك شتە. بنەماكانی ئاینزای شافیعی لەوتەیەكی پێشەواكەیدا لەكتێبی (الأم) رونكراوەتەوە كە بریتییە لە: یەكەم، قورئان و فەرموودە ـ ئەگەر فەرموودەكە دروست بووـ، دووەم،كۆدەنگیی زانایان ئەگەر دەقی قورئان و فەرموودە نەبوو، سێیەم، وتەی سەحابەكان ئەگەر پێچەوانەیان نەبوو، چوارەم، جیاوازیی هاوەڵانی پێغەمبەر (د.خ)، پێنجەم قیاسكردن، و هەروەها ئیمام شافیعی دەڵێت "تا قورئان و فەرموودە هەبن حوكم هەواڵەی هیچ شتێكیتر ناكرێت، چونكە زانست لەسەرەوەوە وەردەگیرێت".
سێیەم ئاینزای فیقهی سوننەكانە لەرووی سەرهەڵدانی مێژوییەوە لەدوای ئاینزاكانی ئەبو حەنیفەو ئیمام مالیك، ئەم ئاینزایە لەژیانی ئیمام شافیعیدا و لەنێوان ساڵانی (150_ 204ك/767 _819ز) سەریهەڵداوەو بەچەند قۆناغێكدا گوزەریكردوە تا شوناسی تایبەتی خۆی كامڵكردووە، هیچ مەرجیش نییە هەرچی ڕاوبۆچوونی ناو ئاینزاكە هەیە تەریب و هاوتابێت لەگەڵ ڕاوبۆچوونەكانی ئیمام شافیعی دامەزرێنەردا، بەڵام بنەماكانی ئاینزاكەو شێوازەكانی بەڵگەهێنانەوەو هەڵهێنجانی حوكم لای هەموو زاناكانی ئەم ئاینزایە یەك شتە. بنەماكانی ئاینزای شافیعی لەوتەیەكی پێشەواكەیدا لەكتێبی (الأم) رونكراوەتەوە كە بریتییە لە: یەكەم، قورئان و فەرموودە ـ ئەگەر فەرموودەكە دروست بووـ، دووەم،كۆدەنگیی زانایان ئەگەر دەقی قورئان و فەرموودە نەبوو، سێیەم، وتەی سەحابەكان ئەگەر پێچەوانەیان نەبوو، چوارەم، جیاوازیی هاوەڵانی پێغەمبەر (د.خ)، پێنجەم قیاسكردن، و هەروەها ئیمام شافیعی دەڵێت "تا قورئان و فەرموودە هەبن حوكم هەواڵەی هیچ شتێكیتر ناكرێت، چونكە زانست لەسەرەوەوە وەردەگیرێت".
