بوومەلەرزە یا تاقیکردنەوەی چەکی ئەتۆمی؟
محەمەد ڕەحیم
بەکالۆریس لە زانستى کیمیا
وەک دەزانین لەم چەند ڕۆژەی
مانگی ڕابردوو زنجیرەیەکی درێژی بومەلەرزە ڕویدا و ئێستاش بەردەوامە کە زۆر کەس
پڕوپاگەندەی ئەوە دەکەن، کە تاقیکردنەوەی چەکی ئەتۆمیە!
بۆیە حەزم کرد ئەم
ڕوونکردنەیەتان عەرزکەم ھەرچەندە زۆریشەو سەرتان ئەیەشێنم بەس بەپێویستم زانی و
کێشەکەش ئەوەیە کەسانێک پڕوپاگەندە ئەکەن فڕیان بە بوارەکەوە نیە و ھەر نازانن
ئەتۆم چیە و چۆنەو بە ئارەزووی خۆیان بازاڕی قسە ئەکەن وخەڵک چەواشە ئەکەن.
بۆمبی
ناوەکی ناسراو به چەکی تێکدانی بارسته ، به سودوەرگرتن له ناوەندێک بۆ یەکگرتنی
گەردیله و دەرپەڕاندنی وزەیەکی بێشوومار لێی ، که ئەمـــانەش بەهۆی یەک گرتن یان
جیابوونەوەی گەردەکانی (نیوترۆن و پڕۆتۆنه )
به
گشی به دوو ڕێگا دەتوانین وزەیەکی بێ شومارمان له گەردیلەیەکەوه دەست بکەوێت :
بۆمبی
ئەتۆمی به ڕێگای تەقینی ناوکی و لێکجیابوونەوه و بۆمبی هایدرۆجینی به ڕێگای پێکەوە
لکان وزه دەردەدەن.
بۆمبی_ئەتۆمی
:
تەقینی
ناوکی و جیابوونەوەی گەردیلەکان وزەیەکی بارسته تێکدەر دروست دەکات ، با بزانین
چۆن دروست دەبێت
کاتێک
تاک نیوترۆنێکی ئازاد له ناوکی گەردێکی ڕادیۆکتیڤی (تیشکاوەر ) دەدات وەک یۆرانیۆم
و پلاتینیۆم ئەوا له ئەنجامدا دوو یان سێ زیاتر نیوترۆنی ئازاد دەردەدات که له
یەکتری نزیکن ، وزه پەیدا دەبێت کاتێک ئەم نیوترۆنانه له ناوەندەکه جوودا دەبنەوه
و نیوترۆنه ئازاده نوێیەکان دووباره له ناوکی یۆرانیۆم و پلاتینیۆمی دیکه دەدەن تا
به هەمان شێوه جیا ببنەوه ، بۆ بەڕەڵا کردنی وزەی زیاتر و نیوترۆنی زیاتر ، ئەمەش
کاردانەوەیەکی بڵاوبوونەوەی زنجیرەییه .
تەقینەوەی
گەردیلەیی له دوای جەنگی جیهانی دووەم بەکارهاتن وەک تەقینەوەکانی هێرۆشیما و ناگاساکی.
بۆمبی
هێرۆشیما ناسراو به ( نەوەی بچووک ) که تێیدا یۆرانیۆمی 235 بەکارهێنرا ، که خاوەن
وزەیەکی بێشوومار بووکه به تەنها بەکارهێنانی یەک کیلۆگرام کەمتر لێی وزەیەکی
بەڕەڵا کرد هاوتا بوو به توانای 15.000 تەن لە تی ئێن تی
ئەو
جۆرەی که له ناگاساکی بەکار هات چەندین جار توانای له سەرووی هێرۆشیماوه بوو ،
توخمه کانزایی تیشکدەری پلاتینیۆم 239 بەکارهات به قەبارەی تەنها ۱ کیلۆگرام لێی که توانی وزەیەکی
بێ شوومار بەرەڵا بکات که هاوتا بوو به توانای 21.000 تەن لە تی ئێن تی
بۆمبی_هایدرۆجینی
ئەم
جۆرەیان به ڕێگای پێکەوەلکانی ناوکی وزە دەردەپەڕێنێت که به وزەی تەواوی گەردیلەیی
ناسراوه و لە یەکگرتنی گەردیلەکانی ھایدرۆجین و دواتر تەقیبەوەیان ڕوو دەدات ،
بۆ
ئەوەی پێکەوه لکانێک ڕوو بدات پێویستمان به پلەیەکی گەرمی زۆره وەک ناوەندێک بۆ
ڕوودانی یەک گرتنەکه ، که به گەرمی ئەتۆمی (نووي حراري) ئاماژەی پێ دراوه کە
دەگاتە یەک ملیۆن پلەی سەدی ، ئەو پلە گەرمیەش تەنیا لە تەقینەوەی ئەتۆمیدا بەدەست
دێت ھەر بۆیە ھەمیشە یەک تەقینەوەی ئەتۆمی پێویستە بۆ داگیرسانی بۆمبی ھایدرۆجینی
،سوپەکەیەتی ھھھھھ و دواتر تەقینەوەی تەواوەتی بۆمبە ھایدرۆجینیەکە ڕوو دەدات.
کۆریای باکور لە ڕۆژی
٣ی مانگی ٩ ی ئەمساڵ بۆمبی هایدرۆجینی شەشەمی بەسەرکەوتویی تاقیکردوە ، ئەم بۆمبە
بەهێزترین بۆمبی جیهانە کیشور بڕەو دەنگێکی بەرزو ئاگرێکی گەورەو پلەیەکی گەرمی
ئێجگار بەرزی هەیه و ئەم بۆمبە نزیکەی 10 هەزار جار لەبۆمبی ئەتۆمی بەهێز ترە واتە
ئەوبۆمبانەی کەهەردوو شاری هێرۆشیماو ناکازاکی یابانی پێ کاول کرا ، ئەم بۆمبە
لەهەر ناوچەیەک بدات بەدووری 2000 کیلۆمەتر دوجا هەرچی شتە دەیسوتێنێت و زەوی
ناوچەکە تەخت دەکات وشاخ و بەرزاییەکانی وردوخاش دەکات، لەکاتی تەقینەوەی ئەم
بۆمبە بومەلەرزەیەکی بەهێزی 6 پلەی ڕێختەری بەڕووبەری 240 کیلۆمەتر چوارگۆشە دەدات
لەوناوچەیە وەک لەناوچەکانی باکوری کۆریای باکورو باکوری یابان و بەشێکی زۆری
کەنارە زەریاییەکانی خۆرهەڵاتی هەردوو کۆریا ڕوویدا! ، پێشتریش هەریەکە لە
ئەمریکاو ڕوسیاو فەرەنسا و بەریتانیا ئەم بۆمبەیان تاقی کردۆتەوە ...
واتە نەک بۆمبی ئەتۆمی کە سوپ و
خۆراکی سەرەتایی بۆمبی ھایدرۆجینیە ،بۆمبی ھایدرۆجینیش بەو بەھێزی و وێرانکاریەی
خۆیەوە ناتوانێت بومەلەرزە بەو پلە ڕێختەرە دروست بکات کە لە ١٢ی مانگی ڕابردوو
ڕویدا کە ٧.٣ پلە بوو!
بۆیە زۆر بە دڵنیاییەوە ئەوەی
ڕوو ئەدات بومەلەرزەیەکی سروشتیەو ھیچی تر .